Je visite

Donemat

Demat ha donemat deoc’h. Marteze e ouzit emaoc’h amañ en ul lec’h hag a oa gwechall un adti d’ul leti, Leti Julia… Setu m’emaoc’h-c’hwi e-giz ar veajourien, an arzourien en em gave en hor c’hêr, c’hoant gante d’ober anaoudegezh gant lec’hioù ha livioù nevez… Hag emichañs e c’hallimp lakaat ac’hanoc’h da santout ar fromoù dispar a zeu diwar o oberennoù a zo gwriziennet ken don e bro Pont-Aven. Taolit evezh mat : lod anezhe na vezont ket diskouezet dalc’hmat abalamour da virout anezhe e stad vat pe abalamour ma vezont prestet da virdioù all. Evit kregiñ gant ho kweladenn, kit gant ar skalieroù pe gant ar bignerez betek an estaj kentañ hag ar sal Julia, a oa gwechall saldebriñ al leti.

Sal Julia

Amañ emañ neuze al lec’h ma veze debret e Leti Julia ; miret he deus ar sal-mañ he neuz orin met ne c’haller ket mont enni atav rak dalc’het e vez abadennoù ha predoù enni ivez. Emaomp o komz deoc’h eus ul leti, met gwir eo emaoc’h en un adti hag a oa modernoc’h hag aesoc’h d’implijout eget al leti eunan, a oa erru re vihan. War ar blasenn a veze graet plasenn ar Marc’had anezhi emañ, plasenn Julia hiziv an deiz.

Pa oa bet echuet sevel an adti e 1881 e seblante, gant e framm dir, bout ken modern hag ur skraber-oabl eus Chicago. Staliet e oa bet ennañ an holl aezamantoù a c’halled kavout e fin an XIXvet kantved : arrebeuri aes, tredan, dour yen-sklas… Daoust da se, pa vezan o soñjal en dro-spered a veze o ren er sal-debriñ-mañ, ne santan ket c’hwezh an traoù modern, tommder un ti a-zoare ne lavaran ket, un ti lec’h ma veze klasket dalc’hmat lakaat al lojidi en o jeu… e-giz mestrez an ti, Julia Gwilhoù, ur vaouez oberiant-tre anezhi. Brudet-kaer e oa an dimezell Julia e Pont-Aven, reiñ a reas bod d’ur bern arzourien ; gwelet a reer ur poltred anezhi en arem war ar blasenn a zo bet roet hec’h anv dezhi. En estajoù an adti e oa kambreier hag atalieroù al livourien… Neuze pignomp da welet salioù al live 3, lec’h m’emañ oberennoù an dastumad pad hiziv an deiz. Ur wech eno, grit an niverenn 3.

Lec’hioù kaer Pont-Aven

Ouzhpenn evit kaout tierpañsion a-feson e teue an arzourien da Bont-Aven… Ur bern traoù all zo er c’hornadmañ eus Breizh… Daoust ma ne veze ket taolennet Breizh nemeur el livadurioù betek ar bloavezhioù 1830, e oa bet kaoz abred-tre eus ar gêr vrav Pont-Aven hec’h anv, eus an draoñienn romantel hag ar pezh a oa mat enno evit an arzourien… Da skouer, e fin an XVIIIvet kantved e voe skrivet gant Jacques Cambry, e-barzh Beaj e Penn-ar-Bed, « e trowardroioù Pont-Aven, e kêr dreist-holl, e kavfe an dreserien kant tra iskis, peadra da sevel raktresadennoù »… Diwezhatoc’h e teuas Thomas Trollope, ur beajour saoz, d’ober anaoudegezh gant al lec’h-mañ e 1837, ha kaoz a oa gantañ eus an natur gouez ha meurdezus, mesket enni levezon an drouized ha hini ar relijion, peadra da vroudañ awen al livourien… Koulskoude e veze adkavet ar memes perzhioù espar en ur bern kêrioù bihan e Breizh ; e Pont-Aven avat e veze birvilh dalc’hmat gant ar porzh hag a rae al liamm etre bed ar maezioù ha hini an arvor ; se zo kaoz, marteze, e veze sachet an dud etrezek ar vro-mañ… Ouzhpenn-se ec’h erruas an hent-houarn e Kemperle e 1863, gant se e c’halle ar Barizianed dont aesoc’h betek an draoñienn : beajiñ un toullad eurioù evit en em gavout en ur bed all, gant ur sevenadur all, dilhad ha boazioù gwirion… Ha ret eo lavaret, ma fell deoc’h komz eus an tier-pañsion adarre, chom a rae al livourien a-sav e Pont-Aven abalamour ma kavent bod eno, tra ken, elec’h bourc’hioù all ma ne oa
ostaleri ebet…

Lec’hioù brudet

Dont a reas lec’hioù zo e Pont-Aven da vout gwir arouezioù dre forzh bout taolennet gant al livourien… E-giz, lakaomp, tour iliz Sant Jozef e-kreiz ar vourc’h, a gaver e meur a oberenn. Memes tra gant Chapel Intron-Varia Tremalo a yeer betek enni dre Goad Amour, a zo ul lec’h all ma veze kavet o awen gant al livourien. Emañ ar c’hoad war ribl ar Stêr-Aven ha deuet e oa ar wenodenn a-hed ar stêr, gant gwez a bep tu dezhi, da vout danvez oberennoù evit an arzourien. Gwelet e vez war an daolenn-mañ, Koad Amour e Pont-Aven hec’h anv, graet e 1883 gant Marie Luplau. Eus Danmark e oa Marie Luplau, ur wregelourez mennet anezhi hag a oa e-barzh ar strollad Skandinaviz e Pont-Aven. An daolenn-mañ eo an hini goshañ livet gant ur vaouez a c’haller gwelet e Mirdi Pont-Aven. Kustum e oa al livourien eus broioù estren da zeskiñ o micher en atalieroù e Pariz ha goude-se, evit an hañv, da glask lec’hioù ma c’hallent delc’her da labourat : unan eus al lec’hioù-se e oa Breizh. Stag eo he zaolenn ouzh ar skol realour, graet diouzh doare Jules-Bastien Lepage : teñval awalc’h, gant kalz aket evit a sell ouzh arlivioù an delioù hag an dargemmoù gouloù. Plijout a rae da Varie Luplau livañ diwar an natur : diwar brastresoù tapet war an tomm e peurlipe hec’h oberennoù en atalier. E kreiz-kêr Pont-Aven ez eus un toullad lec’hioù arouezius ivez : ar blasenn, dezhi stumm un tric’horn, a zo e traoñ ar mirdimañ, hag evel-just ar porzh a weler amañ war div daolenn. Gant an oberenn disin- añ, graet diouzh doare realour ar bloavezhioù 1880, e weler e oa eus an aocherezh amañ. Sinet eo an daolenn Porzh Pont-Aven gant Gaston Roullet, a oa ur beajer a bellvor pa oa livour ofisiel ar Morlu.

An diaraogourien

Amerikaned e oa an diaraogourien, ar re o doa diskoachet Pont-Aven koulz lavaret. Henry Bacon, ul livour yaouank hag a oa o weladenniñ Breizh e 1864, a blijas al lec’h-mañ dezhañ ha buan e kontas an doare da zaou arzour amerikan all, Robert Wylie ha Charles Way, hag a zeuas betek amañ ivez. Gwir eo ez eus peadra da vout bamet dirak al lec’h iskis-mañ gant ar reustl heñvel ouzh ar menezioù hag eñ tost ouzh ar mor, hag an draoñienn goadek kaer a zo d’e heul… Hag ar porzhstêr a ya en-dro diouzh mareoù ar mor… Ret eo gouzout ivez e oa Breizh diouzh ar c’hiz dre vras d’ar c’houlz-se : evit tud zo e seblante an hengounioù keltiek bout bravoc’h, a-greiz-holl, eget ar sevenadurioù gresian ha roman kozh, daoust d’ar furchadegoù bras a veze er memes mare. Klasket e veze kavout e Breizh traoù gwirion hag a seblante bout
war-nes mont da goll abalamour d’an dispac’h industriel… Dedennet e oa al livourien gant Bro-Gerne koulz abalamour d’an aodoù roc’hellek ha d’ar meurvein, hag abalamour d’ar pardonioù ha d’an dilhad hengounel. En hañv 1866 eo e voe savet da vat strollad arzourien Pont-Aven : un daouzek livour bennak, en o zouez seizh Amerikan, daou Saoz ha daou C’hall a zeuas d’en em staliañ da Pont-Aven. Divizet e voe gant Robert Wylie chom goude an hañv : ober a reas e annez amañ e-pad ar bloaz ha dont a reas da vout an den pennañ e strollad an Amerikaned. Buan-tre e redas ar brud mat war anv Pont-Aven en atalieroù Pariz ha krog e voe an taolennoù graet amañ, a ziskouezed warno arvestoù pemdez, d’ober berzh. Er sal-mañ ez eus un emboltred gant Robert Wylie, graet war-lerc’h 1870, hag eñ tost ouzh fin e vuhez.
Marvet e oa abred, pa oa en e 38 vloaz, e 1878 ; amzer en doa bet avat, en ur mod espar, da sachañ ur bern tud d’e heul war-zu Pont-Aven a voe brudet betek Philadelphia er Stadoù-Unanet. En hañv 1875 e oa etre daou-ugent ha hanter-kant arzour o chom er gêr-mañ. Komzet e veze eus ur gwir atalier livañ ermaez. Diwezhatoc’h, adalek 1888 gant Paul Gauguin, e voe klasket kemer hentoù nevez a-fet arz, met n’omp ket en em gavet eno c’hoazh.

An tavarnioù hag an tier-pañsion

Gwelet livourien e-leizh oc’h en em gavout a zegase traoù d’ar vro ouzhpenn war dachenn an arz hag ar sevenadur… Un dra emsav e oa evit an dud rak ret e oa lojañ ha magañ tout an arzourien-se. Ne oant ket bet pell o kompren se hag i neuze ha feurmiñ kambreier ha grignoloù d’ober atalieroù… N’ankouait ket sellet ouzh sternioù gwer an atalieroù-se pa veoc’h o vale e Pont-Aven. Evit al letioù, e-kreiz ar bloavezhioù 1860 e oa teir stal e kêr dija. A-raok ober o annez e Leti Julia en em stalias Robert Wylie hag e vignoned e Leti ar Veajourien, an hini brasañ, hag an hini kerañ ivez. Bout e oa ivez Leti al Leon Aour na oa ket ken ker, hag an Ti-pañsion Gloaneg, an hini bihanañ, a veze lakaet da « gwir di termajied » gant tud zo… Julia Gwilhoù a oa o labourat e Leti ar Veajourien adalek 1870 ; deuet e oa da vout kar-tost da Wylie a zo bet douaret e Pont-Aven e bez he familh just a-walc’h… Prenet e voe al leti ganti e 1878, dont a reas ar stal da vout Leti Julia diwar neuze. Goude-se, e 1881, e lakaas-hi sevel an adti-mañ. Setu ma oa deuet an implijiadez da vout perc’hennez… ha plac’h a aferioù ! Ur spered modern ha troet da ober traoù a oa ganti evel na veze et gwelet stank, ha hi merc’h ur miliner. Lakaat a rae rederigoù e kerz he fratikoù, dezhe da c’hallout mont betek ar mor, gwerzhañ bilhedoù evit mont e-barzh Koad Amour, roet e veze kentelioù livañ el leti gant Franck Penfold. E-pad ho troiad e weloc’h gwerennegoù an atalieroù adkempennet diskouezet er mirdi. Amañ, e-giz en tavarnioù all, e oa goloet ar mogerioù gant oberennoù hag a veze lezet evit ober enor d’an ezhec’h. Sinet e oa lod eus an oberennoù-se gant arzourien a bouez er mareoù-se. Sellit ouzh an eoullivadur-mañ war goad deuet eus Leti Julia : Dindan ar gwez e Pont-Aven, livet diwar an natur e 1879 gant Jules Girardet, un arzour a orin eus Suis. E-mesk tavarnourien Pont-Aven e ranker komz ivez eus Marie-Jeanne Gloaneg a oa o telc’her an ti-pañsion kenanv ganti… Brudet-kaer e oa he brokusted hag he spered digor war bed an arzourien : en he zi e c’halled kemer dle… Eno e rene spered ar festoù ha puilh e oa ar c’hrouiñ a-fet arz. E-kreiz ar sal-mañ e tiskouezer deoc’h pajennoù he levr aour, warne skeudennoù graet gant arzourien e-giz Paul Gauguin, O’Conor ha Seguin da skouer. An oberenn gant Van den Anker ha
Quignon, a zo taolennet ganti ur senenn war an aod, a oa bet lakaet da asagn an Ti-pañsion Gloaneg, abalamour da reiñ da c’houzout e veze degemeret arzourien eno. Gwelet e veze an daolenn vras-se a-us an nor da vont tre, gwarezet gant ur baled. Warni e c’halled lenn ar meneg « An Tiad Gloaneg ePortamaneg » a zo aet diwar wel. Amañ e tiskouezer deomp micher al livourien en un doare kaeraet, ha hunvreet, gant labour ha dudi mesk-hamesk : marc’hoù-livañ pleg ha disheolieroù, hag ivez un oubier evit piknikañ hag an doare lovr m’en emzalc’h ar gouvidi. Anavezet eo Fernand Quignon evit e labour war an endroioù goulaouek ; souezhus eo neuze gwelet skeudoù bannet war meur a du amañ. Gant Otto Hagborg e welomp gwir arvestoù eus ar vuhez pemdez, evel pa vefent tapet war an tomm, e-giz Ar Stalvunuzerezh e Pont-Aven e 1888.

Rann speredel

Lavaret e oa bet gant Gauguin : « …soñjit er c’hrouiñ kentoc’h eget en disoc’h. An doare nemetañ eo da sevel etrezek Doue en ur ober e-giz hor Mestr doueel, krouiñ. » Moarvat e oa gant ar soñj livañ abalamour da dostaat ouzh Doue en ur mod… Kavet e vez stank tem ar relijion gant livourien Pont-Aven, evel ma weler gant an dibab taolennoù ha maendresadennoù amañ. Gauguin eunan en deus en em daolennet e-giz Jezuz Krist war lod eus e oberennoù… Ha just a-walc’h, Maurice Denis, a oa ezel eus an Trede urzh dominikan, en doa prenet e 1903 an Emboltred gant ar C’hrist melen livet gant Gauguin… Gant Denis avat e oa stag e vod da welet an traoù sakr muioc’h ouzh ar pemdez e-giz Pirc’hirined Emmaüs, ur vaendresadenn e liv graet e 1895. Gant Émile Bernard, er c’hontrol, e oa ar skeudennoù relijiel klasel un diazez, gwelet a reer gantañ oberennoù gant ar Werc’hez he Mabig Jezuz, ginivelezhioù… Evit Paul Sérusier, mont a rae war dachenn ar C’hevrin gant enklaskoù en-dro d’an « niver aour » ha d’ar formulennoù matematik a ouie gante peseurt kenfeurioù a ranke implijout en oberennoù relijiel. Merzout a reer mat un doare diginkl simetrek gant ar Werc’hez he Mabig Jezuz a zo diskouezet amañ…

Oberennoù arouezius aberzh Skol Pont-Aven

Amañ e weler oberennoù gant arzourien merket kalz gant ar stil lañset gant Paul Gauguin hag Émile Bernard. En daolenn An Ouf, savet gant Maxime Maufra, eo bet tolpet an efedoù ha lamet ar munudoù abalamour d’ezteuler santadurioù kreñv diouzh spered ar sintetegezh. Livet eo bet ar mor gant toaz tev, lezet eo bet liv gwenn al lien gwerc’h evit an tornaodoù. E-barzh taolenn Charles Filiger, Lec’h roc’hellek, ar Pouldu eo splann eo bet eeunaet an traoù : emañ an talennoù an eil war eben a-serzh, lusket gant al livioù. Savet eo bet liorzh ar mirdi-mañ diwar skouer an daolenn-se. War Maeziad ar wezenn c’hlas gant Meijer de Haan, ec’h adkaver en ur mod splann al liv lakaet a-blat, hep perspektivenn, ar skeudennoù bevennet gant tresoù glas hag eeunaet ar muiañ ma c’haller. Gant Maxime Maufra, Meijer de Haan, Wladyslaw Slewinski, Charles Filiger hag Émile Jourdan e tiskouezer deoc’h amañ pinvidigezh ha liesseurted strollad Pont-Aven.

Bro-Japan hag Europa

En XIXvet kantved e oa ar japanouriezh diouzh ar c’hiz en Europa a-bezh, betek mont da sodiñ memes. Kregiñ a reas kement-se e 1853, pa’z eas tre morlu ar Stadoù-Unanet e bae Edo, a oa difennet ouzh an estrenien a vont ennañ betekhenn. Rediet e voe Bro-Japan gant an Amerikaned da asantiñ d’un emglev evit ober kenwerzh gante ; goude-se e voe graet kemend-all gant broioù pennañ Europa. Diwar neuze e voe degaset ur bern pezhioù arz pe artizanerezh eus Japan betek ar Stadoù-Unanet hag Europa, ha lakaet e voent war wel en diskouezadegoù hollvedel, e-giz e Pariz e 1867. Eno e voe diskouezet ar stampoù ukiyo-e, ar pezh a dalvez : «skeudennoù eus r bed war neuñv ». Savet e oant bet gant ul luskad arzel hag a badas eus 1603 betek 1868 ha lakaet e oant da draoù vil gant Japaniz abalamour d’o zemoù poblek ; plijout a reas ar stampoù-se da Gornôgiz ken-ha-ken avat. Livourien hag engraverien a zeuas neuze d’anaout doareoù digustum dezhe afet livioù, tresañ, pajennaouiñ, perspektivennoù ha ment, hag a zegasas kemmoù bras e-keñver ar mod da sevel oberennoù. Delc’her a reas ar stroñsadenn-se da verkañ an holl skolioù arz gant, koulz an Drivliadouriezh hag an Arz Nevez, ha betek an Arz-kinklañ zoken.

Savet e oa bet ar ger « japanouriezh » e 1872 gant an arzvarnour Philippe Burty hag, e penn kentañ ar bloavezhioù 1880, e oa Pariz gwir greiz al luskad japanouriezh. En em staliet e oa an daou varc’hadour Tadamasa Hayashi ha Siegfried Bing e Pariz war-lerc’h an diskouezadeg hollvedel e 1878, ha pouezus e voent evit skignañ ar stampoù ukiyo-e engravet war goad. En ur mod e oa ar japanouriezh ur seurt kentidigezh a-raok ar c’houlz, pa oa levezonet al luskad diwezhañse, e deroù an XXvet kantved, gant arzoù Afrika Du hag Okeania : merzout a reer amañ e oa un den egiz Gauguin oc’h ober al liamm etre an daou luskad, dres… Evit ar remziad trivliadour e oa tost an arz japanat ouzh an natur, en ur mod animegour koulz lavaret, ha gant an doare pizh ma veze taolennet ennañ kened an disterañ tra eus ar vuhez pemdez, e tiskoueze e c’halle an arz hag ar gevredigezh bout a-unan.

Orin an Nabied

E fin ar bloavezh 1888 e voe lañset luskad an Nabied gant un toullad livourien eus an Akademiezh Julian bodet en-dro da Paul Sérusier – a oa o tistreiñ eus Pont-Aven. Hervez kont eo Auguste Cazalis en defe kinniget an anv-se da Maurice Denis. Savet e oa bet diwar gallekaat ar ger “nebiim” a dalvez “profed” en hebraeg hag en arabeg. Hervez Maurice Denis e oa bet choazet an anv-se gant an Nabied abalamour ma « tlee o spered bout o virvilhañ dre natur ». En em vodañ a raent en atalier Paul Ranson. Fellout a rae dezhe treiñ kein d’ar sell naturelour a oa gant an Drivliadouriezh hag en em lakaat a raent da Arouezourien da vat. Embann a raent e oant stag ouzh sintetegezh Paul Gauguin hag evite e oa an Talisman kement hag arouez ur genedouriezh nevez. Er strollad-se e oa Paul Sérusier, Maurice Denis, Pierre Bonnard, Georges Lacombe ha livourien eus broioù all, en o zouez an arzour suis Félix Vallotton. Diwar ar c’havadennoù arzel e voe diazezet teoriennoù gant Sérusier ha Denis intellektualed ar strollad, hag embannet manifestoioù ; levezonet e oant gant ar gristeniezh pe an deozofiezh, a zo un doktrin diazezet war ar fed e vefe furnez Doue e pep lec’h, e mab-den dreist-holl, ha gant se e savent oberennoù ezoterek ha kevrinek. Gant o labour e voe roet lañs en-dro d’an arz sakr e fin an XIXvet kantved.

Teknikoù ar stampoù

Kinnig a reer deoc’h, er sal-mañ, gwelet arz ar stamp e-giz ma vez pleustret hiziv an deiz gant un heuliad c’hwech film berr, enne pep a zisplegadenn diwar-benn un teknik krouiñ. Evit ar stampoù japanat e vez graet gant teknik ar c’hoadengravadur, da lavaret eo engravañ war goad. Peurvuiañ e vez implijet seurtoù koad kalet, evel koad kerez pe katalpa, troc’het hag engravet a-du gant gwiad ar c’hoad. E-giz kement teknik a zo en dez ar prennengravadur ul levezon war ar stil. Rak gant ar prennengravadur e reer kentoc’h gant an trolinennoù hag al livioù a-blat, ar furmoù sintetek, al linennoù gwevn. Pouezus-kenañ eo al livioù ; degas a reont al lusk, gante e vez stummet an egorenn ha lakaet an ec’honennoù war wel. Graet e vez un dresadenn gant un arzour ; roet e vez honnezh d’un engraver hag a sav ar vamm-voull a-vos. Evit ur stamp liesliv e ranker prientiñ a-wechoù betek un dek plankenn koad bennak, unan evit pep liv : war bep planken ne lakaer nemet ar pezh a sell ouzh ul liv hepken. Goude-se e vez tennet ar stamp gant ar mouller : da gentañ e vez moullet an tresoù a laka ar furmoù war wel. War-lerc’h e vez lakaet an amprouenn-se war pep planken bet lakaet liv warnañ gant ur vroust berr he blev. Choazet e vez al livioù asambles gant an arzour.

Evit klozañ

Pont-Aven liammet ouzh Gauguin hag an arzourien a oa d’e heul zo gwirion hag ijinet war un dro. Bet e oa an dachenn m’en em gavas an arzourien-se, deuet eus lec’h all, a-dal lec’hioù hag ur sevenadur dianav dezhe ha, dreist-holl, bet e oa evite an dro da vont dreist ar wirionez-se, da ezteuler ar pezh o doa e deun o c’hreizon. E-giz-e,
tremen e Pont-Aven en deus lakaet anezhe da vout diazezerien al liverezh vodern, ha dalc’het e oa bet gant an hent-se gant arzourien evel Jean Deyrolle. Ha Gauguin a lavare dezhe : « Breudeur, na zezrevellit ket ar re all. En em zeraouit hoc’h-unan. Kit ennoc’h war gil betek gwic’hadennoù ho kanedigezh… » Gwelet e vez levezon Skol Pont-Aven dre ar pezh a zo bet krouet war he lerc’h. Pe e vefent Faovourien, Ekspresourien pe Difetisourien en XXvet kantved, komprenet e oa bet mat gant arzourien al luskadoù disheñvel-se an traoù pouezus-kenañ a oa bet degaset gant Paul Gauguin hag e genseurted : taolenniñ un dra wirion bevet en tu all d’ar pezh a c’haller gwelet ha mont dreist ar sujed evit tizhout gwelloc’h ar mennozh pe ar from. Bremañ eo poent deomp kimiadiñ ha pediñ a ran ac’hanoc’h da vont da vale e Pont-Aven hag en trowardroioù betek al lec’hioù a zo bet kaoz anezhe, abalamour deoc’h da santout ar gouloù, al livioù hag ar furmoù a zo deuet diwarne an taolennoù ho peus gwelet amañ.

Plan du musée